Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższych – nowy potencjał zawodowy czy narastający problem społeczny

W artykule podejmujemy wątek niedokończanego procesu upodmiotowienia jednej z kategorii młodzieży, narażonej na marginalizację – młodych niepełnosprawnych. Na podstawie badań (2012‒2013) ukazujemy losy niepełnosprawnych absolwentów szkół wyższych jako przykład niesatysfakcjonującej integracji, pomimo wielu zmian instytucjonalnych i społecznych oraz mimo deklarowanej polityki walki z wykluczeniem tej grupy. Po upadku komunizmu w Polsce nastąpiły kompleksowe przeobrażenia systemu, instytucji i wzorów społecznego funkcjonowania. Nastąpił niebywały wzrost aspiracji edukacyjnych w społeczeństwie. Upowszechnienie szkolnictwa wyższego miało też miejsce w grupach, które do tej pory miały utrudniony dostęp do uczelni. Dynamicznie wzrosła liczba studiujących osób niepełnosprawnych. Jednocześnie zmieniła się struktura studentów niepełnosprawnych: powiększyła się liczba osób ze znacznymi dysfunkcjami organizmu. Jednak ten pozytywny trend w zakresie wzrostu liczby niepełnosprawnych studentów i absolwentów szkół wyższych nie znajduje kontynuacji w polityce rynku pracy – zdobyciu wykształcenia wyższego nie towarzyszy adekwatna usługa w postaci doradztwa i informacji zawodowej czy zatrudnienia na otwartym rynku pracy. W rezultacie wielu z nich pozostaje poza rynkiem pracy lub funkcjonuje na jego obrzeżach. Problemy ze znalezieniem pracy, zwłaszcza w dobie kryzysu gospodarczego, ma wielu wykształconych młodych ludzi, w tym zdrowych i sprawnych. Należy jednak pamiętać, że otwarcie edukacji dla osób niepełnosprawnych łączy się ze zwiększonymi inwestycjami, poczynionymi w dużej części ze środków publicznych (np. z PFRON). Czynnikami, które uniemożliwiają pełną integrację tej grupy ze społeczeństwem, są m.in. występujące blokady po stronie instytucji usługowych i pracodawców. W ten sposób polityka walki z wykluczeniem, częściowo integrując grupę do tej pory upośledzoną, tworzy szczególną kategorię wrażliwą na marginalizację – wykształconych niepełnosprawnych i „nowy problem społeczny” dla środowisk lokalnych oraz na poziomie całego społeczeństwa

Disability, market and non-market work in the perspective of the policy of life and opening windows of opportunities

W społeczeństwach współczesnych praca zawodowa osób z niepełnosprawnościami i programy aktywizacji zawodowej stały się normą, a ich prawo do pracy na równi z innymi osobami oraz promowanie równych szans w zakresie szkolenia i zatrudnienia wyznaczają kierunki działań w polityce międzynarodowej i krajowej [UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities 2006]. Niepowodzenia licznych programów aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami stawiają pytanie o granice aktywizacji, ograniczenia procesu normalizowania rynkowych polityk i ideologii pracy. Zmieniające się style życia i pracy wzmacniają wybory alternatywne i proces akceptacji dla innych form pracy, które mogą obejmować m.in. pracę opiekuńczą, pracę społeczną, zarządzanie chorobą, rehabilitację. W tym kontekście „odmowa pracy” (”refusal to work”) może stać się usankcjonowanym wyborem. Nawiązując do Giddensowskiej koncepcji polityki emancypacji i polityki życia w społeczeństwach późnej nowoczesności warto zastanowić się nad alternatywnymi w stosunku do pracy rynkowej formami pracy i wyborami stylów życia. Obecne działania polityczne skupione są przede wszystkim na zwiększaniu aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Nie można jednak wykluczyć, że w procesie kreowania polityki i grach politycznych [Kingdon 1995] pojawią się nowe rozwiązania i powstaną „okna możliwości” dla uznania alternatywnych form pracy. We wprowadzaniu nowych rozwiązań i otwieraniu „okien możliwości” kluczową rolę będą odgrywać środowiska osób z niepełnosprawnościami.In modern societies, professional work of people with disabilities and professional activation programs have become the norm. Their right to work on an equal basis with others and the promotion of equal opportunities in the field of training and employment set the directions of action in international and national politics [[UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities 2006]. The failures of numerous professional activation programs for people with disabilities raise the question of the boundaries of activation and limitations of the process of normalizing market policies and work ideologies. In this context, "refusal to work" can become a sanctioned choice. Changing lifestyles and work styles strengthen alternative choices and the acceptance process for other forms of work, which may include, among others, caring work, social work, disease management, rehabilitation. Referring to Giddens' concept of the politics of emancipation and the politics of life in late modern societies, it is worth considering the forms of work alternative to market labor and the choices of lifestyles. The current political activities are focused primarily on increasing the professional activity of people with disabilities. However, it cannot be ruled out that in the process of creating politics and political games [Kingdon 1995] new solutions will emerge and "windows of opportunity" will be created for the recognition of alternative forms of work. The communities of people with disabilities will play a key role in introducing new solutions and opening "windows of opportunities"

Nauki o polityce publicznej

Uniwersytet Warszawsk

Disabled citizens and employees. Underestimated professional potential from the perspective of employers and social policy

Article addresses the problem of working conditions changes in employment of people with disabilities from the perspective of employers in the open labor market. Shows the structure and dynamics of the disabled people employment in Poland, indicating the barriers, which draw attention of employers – diagnosed on research and analysis. Article refers results of research on successful practices in the employment of disabled workers in enterprises and institutions and the conditions for the implementation of advisable organizational solutions. Also presents the argument of limited effectiveness of economic instruments to motivate employers for employing people with disabilities. Submit proposals for social policy, pointing the growing educational and professional potential of people with disabilities and their expectations to create a more individualized social policy towards this category of citizens and workers

Support for youth at risk of exclusion from the labour market and the unemployed. Reflections on the margin of volunteer labour corps activity

This article deals with the relevance and effectiveness of social support for young people at risk of exclusion from the labour market and the unemployed. The basis for this analysis is the knowledge of the specific needs of young people in need of special support in the labour market and the evaluation of the current work of the Voluntary Labour Corps in this area. The author points to the need for reprocess operations of public labour market institutions, in the provision of comprehensive and personalized services. Refers to the concept of new public management and the EU youth policy framework.Artykuł podejmuje temat adekwatności i skuteczności wsparcia społecznego młodzieży zagrożonej wykluczeniem z rynku pracy i bezrobotnej. Podstawą analizy jest wiedza o specyfice potrzeb młodych ludzi wymagających szczególnego wsparcia na rynku pracy oraz ocena dotychczasowej działalności Ochotniczych Hufców Pracy w tym obszarze. Autorka wskazuje na konieczność przeprofilowania działalności publicznych instytucji rynku pracy w kierunku świadczenia usług kompleksowych i zindywidualizowanych. Odwołuje się do koncepcji nowego zarządzania publicznego i założeń polityki młodzieżowej w UE

People with disabilities as an employee and employer

Proponowana książka jest skierowana zarówno do przedstawicieli środowisk akademickich, przede wszystkim socjologów i pedagogów zainteresowanych problematyką niepełnosprawności, jak również praktyków zaangażowanych w udzielanie pomocy i wsparcie tej grupy społecznej. Dedykujemy ją wszystkim, którzy w życiu codziennym stykają się z ludźmi niepełnosprawnymi, a w szczególności bliskim, członkom rodziny czy znajomym tych osób. Nieustannie poszukuje się nowych rodzajów oddziaływania rehabilitacyjnego, które mobilizowałyby osoby niepełnosprawne do aktywności, zapewniały partnerską współpracę między osobami niepełnosprawnymi a pełnosprawnymi i ułatwiały przez to proces integracji. Dla powodzenia tych działań niezbędne staje się zaangażowanie instytucji państwowych, organizacji pozarządowych, a także podmiotów działających na zasadach komercyjnych. W niniejszej publikacji chcieliśmy określić, jakie systemowe i strukturalne warunki powinny być spełnione m.in. w sferze pracy, edukacji i szerzej w zakresie polityki społecznej, których rezultatem byłoby stworzenie dogodnych warunków dla realizacji celów i osiągania sukcesów życiowych przez osoby niepełnosprawne. Pragnęliśmy pokazać, jak wielki potencjał może być wykorzystany do szeroko rozumianego przeciwdziałania wykluczeniu i marginalizacji społecznej tej kategorii osób.Rynek pracy osób niepełnosprawnych w Polsce, pomimo wielu działań ustawodawczych i finansowych, charakteryzuje się niską ich aktywnością zawodową. Pozostaje to w sprzeczności z rosnącymi oczekiwaniami środowiska osób niepełnosprawnych, zwłaszcza młodych i lepiej wykształconych, które coraz silniej deklarują przekonane o wartości i potrzebie pracy. Wykonywanie pracy zawodowej jest dla nich źródłem satysfakcji, mimo wielu niedogodności związanych z jej wykonywaniem. Traktowanie osób niepełnosprawnych jako równych i równoprawnych obywateli w sferze pracy jest warunkiem procesu normalizacji i ich integracji społecznej. W przełamywaniu społecznych stereotypów dotyczących zatrudnienia osób niepełnosprawnych dużą rolę może odegrać jakość stanowionego prawa, upowszechnianie dobrych praktyk pracodawców i udanych karier zawodowych osób niepełnosprawnych.Despite many legislative and financial actions, the labour market of people with disabilities, is characterized by their low professional activity. This is a visible contradiction to growing expectations of disabled people community, especially those young and well educated, who are more convinced of the value and need of professional work. Despite many inconveniences associated with performing their professional activity, working is a source of satisfaction for them. Treating people with disabilities as equal and equal citizens in the sphere of work is one of the condition to the process of normalization and their social integration. In breaking the social stereotypes connected to employment of disabled people, those factors may play the biggest role: quality of created law, spreading good practices through employers and promoting successful careers of people with disabilities

Disabled People. A Hidden Segment of the Polish Labour Market

Artykuł stawia tezę o splocie ekonomicznych, instytucjonalnych i kulturowych uwarunkowań wpływających na postawy pracodawców i osób niepełnosprawnych w kwestii zatrudniania i podejmowania pracy przez osoby niepełnosprawne. W rezultacie pracodawcy unikają zatrudniania niepełnosprawnych pracowników, starają się nie dostrzegać tego segmentu rynku pracy. Większość pracodawców woli wpłacać obligatoryjne składki na specjalnie wydzielony fundusz (PFRON) z tytułu niezatrudniania wymaganej przez prawo kwoty pracowników niepełnosprawnych (w Polsce to 6 procent). Osoby niepełnosprawne często podejmują pracę w formach nietypowych, jakimi są umowy cywilnoprawne lub unikają legalnego zatrudnienia, wykonując prace nieformalne w szarej strefie. Część z nich angażuje się w różnego typu działania opiekuńcze i prace domowe na rzecz rodziny. Ich praca nie jest wykazywana w statystykach zatrudnienia. Niepełnosprawni stanowią ukryty segment rynku pracy. Materiał prezentowany w artykule odwoływać się będzie m.in. do wyników badań empirycznych prowadzonych przez autorkę oraz danych statystycznych.This article proposes a thesis about the economic, institutional and cultural conditions that affect the attitudes of employers and disabled persons toward employment and work. Employers avoid hiring disabled workers. This segment of the labour market is outside employers’ field of view. Most of them prefer to pay obligatory contributions to a specially dedicated fund (PFRON) rather than employ the legally required number (in Poland, 6 per cent of the workforce) of disabled workers. People with disabilities often work in atypical forms of employment governed by civil contracts or avoid legal employment and take undeclared work in the informal sector. Some of them are engaged in various types of housework activities aimed at family support. Their work is not recognized in employment statistics. The disabled are the hidden segment of the labour market. This paper refers to the results of empirical research conducted by the author, and to statistical data

Commercialisation of occupational development services. People for the institutions, or institutions for the people? (case analysis of occupational development of disabled university graduates)

Poland is a country with very low labour force participation among people with disabilities. On the one hand, changes are visible in the attitudes and behaviour of people with disabilities, especially students and graduates who aim to have a professional career. On the other hand, one can observe a process of gradual withdrawal of families from caring and active support of the disabled. This situation demands certain compensatory measures such us intensification of engagement of relevant institutions and seeking alternative ways of providing care and support. The Polish system of occupational development services for the disabled is complicated and nontransparent for the beneficiaries. It is also inadequate for the growing professional aspirations of people with disabilities. Employees of support institutions tend to follow long-standing routines and patterns of behaviour defined by formal rules, rather than adjusting to the individual needs of the disabled and the changing labour market. Commercialisation of support institutions, within the framework of the new paradigm of social policy, has contributed to economisation of support institutions by focusing on benefits and profits to the institution, rather than the professional development of disabled people. Thus, we have an unfinished process of labour emancipation of disabled university graduates who cannot satisfy their career aspirations.Polska należy do krajów o bardzo niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Widoczne są już zmiany postaw i zachowań osób niepełnosprawnych, przede wszystkim studentów i absolwentów szkół wyższych dążących do realizacji kariery zawodowej. Z drugiej strony obserwujemy proces „wycofywania się” rodziny z zadań opieki i aktywnego wspierania osób niepełnosprawnych. Wymaga to określonych działań kompensacyjnych: intensyfikacji pracy instytucji, poszukiwania alternatywnych sposobów zapewniania opieki i wsparcia. Polski system wsparcia aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest systemem skomplikowanym, złożonym, nieprzejrzystym dla beneficjentów, a jednocześnie niedostosowanym do rosnących aspiracji zawodowych osób z ograniczeniami sprawności. Pracownicy instytucji wsparcia częściej powielają stare schematy działań oparte na rutynie i formalizmie, niż dostosowują się do indywidualnych potrzeb niepełnosprawnych i zmieniającego się rynku pracy. Urynkowienie instytucji wsparcia, w ramach nowego paradygmatu polityki społecznej, bardziej przyczyniło się do ekonomizacji instytucji wsparcia poprzez nastawienie na korzyści dla instytucji niż do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. W rezultacie mamy niedokończony proces emancypacji niepełnosprawnych absolwentów szkół wyższych, którzy nie mogą zaspokoić swoich rozbudzonych aspiracji zawodowych

COMMERCIALISATION OF OCCUPATIONAL DEVELOPMENT SERVICES. PEOPLE FOR THE INSTITUTIONS, OR INSTITUTIONS FOR THE PEOPLE? (CASE ANALYSIS OF OCCUPATIONAL DEVELOPMENT OF DISABLED UNIVERSITY GRADUATES)

Poland is a country with very low labour force participation among people with disabilities. On the one hand, changes are visible in the attitudes and behaviour of people with disabilities, especially students and graduates who aim to have a professional career. On the other hand, one can observe a process of gradual withdrawal of families from caring and active support of the disabled. This situation demands certain compensatory measures such us intensification of engagement of relevant institutions and seeking alternative ways of providing care and support. The Polish system of occupational development services for the disabled is complicated and nontransparent for the beneficiaries. It is also inadequate for the growing professional aspirations of people with disabilities. Employees of support institutions tend to follow long-standing routines and patterns of behaviour defined by formal rules, rather than adjusting to the individual needs of the disabled and the changing labour market. Commercialisation of support institutions, within the framework of the new paradigm of social policy, has contributed to economisation of support institutions by focusing on benefits and profits to the institution, rather than the professional development of disabled people. Thus, we have an unfinished process of labour emancipation of disabled university graduates who cannot satisfy their career aspirations

Between Politics of Life, Emancipation and Appearances. Questions Regarding a New Model of Social Policy of Disabled Persons Employment

W artykule wskazano trzy procesy, wpływające na działania w polityce zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce, tj. tworzenie wspólnotowej koncepcji przeciwdziałania ich wykluczeniu (włączanie we wszelkie sfery życia społecznego), zmiany w polityce edukacji (oddziałujące na wzrost poziomu wykształcenia osób niepełnosprawnych) oraz tworzenie ogólnej polityki zatrudnienia w Polsce (od działań osłonowych po aktywizację). Pierwszy proces interpretować można – używając terminologii Giddensa – jako próbę przejścia od polityki emancypacji do polityki życia (na poziomie idei UE i zalecanej krajom członkowskim); drugi – wykorzystywanie przez jednostki strukturalnych możliwości w drodze do emancypacji grupy, czyli osób niepełnosprawnych w Polsce (polityka emancypacji). Trzeci zinterpretowano jako pozorowaną instytucjonalnie emancypację ze względu na nikłe efekty zatrudnieniowe wobec osób niepełnosprawnych. Wskazana asynchronia procesów rodzi określone skutki społeczne dla zbiorowości, rodzin i samych niepełnosprawnych, tworząc nowe problemy społeczne, a nie rozwiązując starych.Three processes are indicated in the article, which have an influence on the employment policies applied to disabled persons in Poland: (1) creating a community concept of counteracting exclusion (including the disabled in all spheres of social life), (2) changing educational policy (which has an impact on the level of education of the disabled persons), and (3) creating a Poland-wide employment policy (from protective measures to activation). The first process may be interpreted – in the words of A. Giddens – as an attempt to proceed from emancipation politics to life politics (at the level of the EU-idea which is recommended to the member states). The second process consists in individuals using structural possibilities as means of group emancipation of disabled persons in Poland (emancipation politics). The third is interpreted as an attempt to create institutional appearances of emancipation because of its scarce effects on the employment of disabled persons. The asynchrony of processes is discussed which results in social effects for the community, families and the disabled persons themselves, thus giving rise to new social problems instead of solving the old ones